Cada vez hai máis probas de que algúns factores do estilo de vida están relacionados co desenvolvemento do alzhéimer, ou o contrario, hai factores no noso estilo de vida que poden axudar a protexernos, atrasar a aparición da enfermidade, ou mesmo, provocar que a evolución sexa lenta. Moitos deles son potencialmente modificables e inclúen o tabaquismo, a actividade física, a educación, o compromiso social, a estimulación cognitiva e a dieta. A modificación da maioría destes factores ten outras vantaxes para a saúde, aumentando os beneficios potenciais ao modificar o estilo de vida do individuo.
Este interesante artigo de Carlos Spuch, Investigador Senior do Instituto de Investigación Sanitaria Galicia Sur (IISGS), explica as últimas investigacións sobre as causas da enfermidade e demostra como o noso estilo de vida si inflúe na aparición de determinadas enfermidades, entre elas, as neurodexenerativas.
Non é posible evitar que apareza a enfermidade, pero si se pode atrasar a súa aparición e, sobre todo, envellecer con calidade.
Estilo de vida e
enfermidade de Alzheimer
A enfermidade de Alzheimer é a demencia máis común tanto en Europa como en España, e de especial relevancia en Galicia. A Federación Alzheimer Galicia calcula que en Galicia sofren esta enfermidade arredor de 70.000 persoas, sendo, segundo a OMS, a terceira causa de discapacidade en persoas maiores de 60 anos.
Un dos grandes desafíos aos que nos enfrontamos é que, a pesar dos moitos esforzos realizados, descoñecemos a orixe da enfermidade. Isto provoca que se retrase a aparición de novos fármacos ou terapias que axuden, se non a curar a enfermidade, polo menos a retardar a súa aparición e evolución.
As teorías clásicas sobre a orixe do alzhéimer fallaron. Estas son: a teoría do amiloide e a teoría da Tau. Obviamente, son dous eventos que aparecen na maioría dos casos de alzhéimer, pero, se algo temos claro, é que son dous eventos secundarios a un evento primario descoñecido.
Unha das grandes esperanzas dos últimos anos é que apareceron novas teorías que poderían causar a enfermidade de Alzheimer, como son:
- Teoría da infección por fungos no cerebro
- Teoría dun fallo na neuroxénese
- Teoría dun fallo da barreira hematoencefálica
- Teoría dun dano nas neuronas do Locus Ceruleus
- Teoría dunha activación temprana dos astrocitos no cerebro.
O futuro diranos se algunha destas teorías é certa ou se aparecen novas liñas de investigación. Non obstante, a investigación avanza e dá froitos. Durante este último ano publicáronse varios traballos moi interesantes que demostran algo que nos laboratorios de investigación sospeitamos desde hai tempo: A orixe da enfermidade de Alzheimer non ocorre en cerebros “maiores”, senón que, con moita probabilidade, ocorre durante a nosa xuventude.
Nun estudo realizado no Instituto Karolinska de Estocolmo, demostrouse que 20 anos antes de que aparezan os primeiros síntomas, xa ocorren cambios no noso cerebro. Noutro estudo realizado en Suíza con cerebros de xente nova que morreu por accidentes deportivos, atopouse que algunhas destas persoas xa tiñan placas de amiloide e Tau hiperfosforilado no cerebro. Isto quere dicir que, o que sexa que provoque a enfermidade, está sucedendo cando somos novos, quizais durante a nosa adolescencia, ou quen sabe se antes.
Podemos retrasar a súa aparición
Sen embargo, non todo é escuridade nesta enfermidade, cada vez hai máis probas de que algúns factores do estilo de vida están relacionados co desenvolvemento do alzhéimer, ou ao contrario, hai factores no noso estilo de vida que poden axudarnos a protexernos, retrasar a aparición da enfermidade, ou incluso, provocar que a evolución sexa lenta. Moitos deles son potencialmente modificables e inclúen o tabaquismo, a actividade física, a educación, o compromiso social, a estimulación cognitiva e a dieta. A modificación da maioría destes factores ten outras vantaxes para a saúde, aumentando os beneficios potenciais ao modificar o estilo de vida do individuo.
Unha evidencia sobre como cambiando a nutrición e o exercicio físico se pode alterar o desenvolvemento da enfermidade é que, só cambiando a dieta cara hábitos de vida saudables, realizando exercicio físico, e mantendo unha correcta actividade mental pódese retrasar o inicio da enfermidade de 5 a 7 anos. Aínda que isto non pareza moito numericamente falando, en realidade é moitísimo. Significa que se unha persoa comeza a ter os síntomas clásicos da enfermidade con 60-65 anos, retrasaríaos cara aos 65-70 anos. Tendo en conta o alto custo social e económico da enfermidade, moi especialmente nas familias, e que unha persoa con alzhéimer necesitaría de 3 coidadores, estes 5 anos son moito.
Ademais de retrasar o inicio da enfermidade 5 anos, se se logra que a persoa con alzhéimer manteña unha correcta actividade física, mental e nutricional, tendo en conta que é complicado, conseguiríase que o desenvolvemento da enfermidade sexa máis lento e paulatino. Ao final, se o lográsemos e tivésemos a forza de vontade de cambiar estes factores da nosa vida, lograríamos algo moi importante, que é envelllecer con calidade.
Que se entende por exercicio físico?
Para explicarvos os últimos estudos de como o exercicio físico nos pode axudar a protexer as nosas vidas desta enfermidade tan devastadora, quero aclarar algo moi importante e que a xente pregunta: que é facer exercicio físico?
Moita xente cre que facer exercicio físico é practicar un deporte a nivel profesional ou incluso a nivel amateur dunha forma seria. Isto é un NON rotundo. Practicar deporte é bo por moitos motivos, pero non é facer exercicio físico. Realizar actividade física é algo máis sinxelo que isto, e que TODO O MUNDO PODE REALIZAR, é camiñar 20-30 minutos cada día un par de días á semana, bailar, nadar, facer xardinería, realizar actividades organizadas como o Taichí, ou actividades de ximnasia acuática, etc.
Se tratamos de responder esta pregunta, pero nun caso moi especial e real, como que é facer exercicio físico nunha persoa con demencia, non atopamos consenso entre os expertos, porque depende de cada enfermo. Moitos expertos din que actividade moderada de 150 minutos á semana, pero en sesións de 10-15 minutos diarios en forma de paseos matinais, ver tendas e realizar xardinería pola tarde.
En ambos casos, hai algo que é importante entender. Realizar actividade física depende de cada persoa, hai xente que lle gusta pasear, a outra apasiónalle nadar, a outra a xardinería, a outra o baile, e a outra as artes marciais. O importante é que cada un se adapte aos seus gustos, pero que realice actividade física. Vencer isto e lanzarse a vivir e disfrutar do que nos ofrece a vida está na nosa man, e é a diferenza entre a xente que padecendo unha enfermidade a leva ben e ata a considera unha segunda oportunidade para vivir, dos que se deixan levar e acaban con longos e prolongados anos pechados en casa e dentro de un mesmo.
Sobre como o exercicio físico é capaz de modular o noso cerebro a nivel estrutural e molecular, coñecémolo desde hai moitos anos. Sabe-se ben que realizar exercicio incrementa o número de sinapsis nas nosas neuronas (conexións entre neuronas). Ademais, a actividade física provoca unha liberación de sustancias (factores de crecemento e hormonas) por parte dos músculos e outros órganos que son capaces de entrar no cerebro e axudan a mellorar a nosa memoria, ademais de facer que nos sintamos ben.
Quen non experimentou estes efectos ao longo da nosa vida? Sabe-mos, ata sen explicacións científicas, cando logramos realizar unha actividade física dunha forma constante e durante un período de tempo medio (durante uns meses) atopámonos moito mellor, cognitivamente estamos máis rápidos, temos unha capacidade de memorizar e aprender maior, e sobrellevamos mellor os períodos de estrés e cargas de traballo ou familiares excesivas.
Esperanza para o futuro
Persoalmente estou convencido de que no futuro se vai descubrir un fármaco, ou varios fármacos que poidan curar a enfermidade de Alzheimer, e moi probablemente a curto prazo poderase obter algún que retrase a enfermidade. Sen embargo, isto é algo que vai depender dun forte impulso da investigación a nivel mundial. Que estes cambios poidan chegar ao noso país dunha forma rápida, só dependerá dos esforzos que se fagan en investigación agora e nos próximos anos no noso país. Estamos moi acostumados a que os problemas os arranxen outros países e a propia inercia e desenvolvemento europeo fai que eses cambios acaben chegando a España con 30 anos de retraso. Isto, non só depende dos nosos diferentes gobernos e institucións, depende principalmente da nosa sociedade, é dicir, de nós mesmos. O feito de que a sociedade reclame que se invista de verdade en investigación no noso país, e que se faga de forma específica nesta dramática enfermidade, é un dos estímulos máis fortes que se pode facer.
Mentres todo isto non ocorre, só podemos facer unha cousa, tamén moi importante -non só para frear o alzhéimer, senón moitas enfermidades metabólicas e vasculares graves-, cambiar os nosos hábitos de vida cara unha dieta saudable e realizar unha actividade física, suave, que nos guste e de forma regular.
Carlos Spuch Calvar
Investigador Senior do Instituto de Investigación Sanitaria Galicia Sur (IISGS)
Hospital Álvaro Cunqueiro de Vigo
E-mail: carlos.spuch.calvar@sergas.es
