“Dime como empeza a canción que a quero cantar” di Esperanza cun sorriso na boca. Conta máis de 80 primaveras, aínda que só viu 40 e non recorda as do último lustro,… Este artigo fala do poder terapéutico da música nas enfermidades neurodexenerativas.
Escrito por Pedro Santamaría Gargamala, psicólogo en AFAGA
Música e alzhéimer,
un mundo de emocións
“Dime como comeza a canción que a quero cantar”, di Esperanza (i) con un sorriso na boca. Conta máis de 80 primaveiras, aínda que só viu 40 e non lembra as dos últimos cinco anos. Cega por un accidente e nunha fase moderada da Enfermidade de Alzheimer, Esperanza sorprende a todo o seu grupo terapéutico coas súas ganas de cantar. “Se a quero cantar non sei, pero se me dis o principio, chego a decila toda seguida”, apunta. Ao rematar de cantar, sen esquecer unha coma, todos os compañeiros aplauden, por uns minutos Esperanza conectou co seu entorno.
Cando alguén traballa con persoas con enfermidade de Alzheimer, vive historias coma esta con frecuencia. Os esforzos por conectar co entorno son frecuentes e guialas nese ímpeto é un traballo gratificante para calquera profesional. Cando o cerebro perde facultades, cando o linguaxe, a atención, a memoria ou o razoamento son ferramentas difíciles de utilizar, as persoas con demencia buscarán outro medio para comunicarse. Aquí, a expresión e a comprensión de emocións resisten coa maior entereza o paso desta epidemia chamada Enfermidade de Alzheimer, a máis común de todas as demencias.
Por todo iso, a música é unha ferramenta moi útil para comunicarse con persoas que padecen esta patoloxía. É unha linguaxe emocional que coñecen e entenden moitas persoas ata as últimas fases da enfermidade, e así, ser hábil no manexo deste peculiar idioma permite ao profesional a estimulación das capacidades cognitivas e a comunicación a nivel emocional. Nunha sesión terapéutica, cando soa a música, cando se canta, cando se acompaña o ritmo ou se baila, todos e cada un entenden o que ocorre nesa habitación.
Os pacientes con enfermidade de Alzheimer lembran a letra, o ritmo e a melodía das cancións cando esqueceron incluso os nomes de persoas moi próximas. Isto debeuse á gran carga emocional que ten a música. O cerebro utiliza rexións como a amígdala e outras rexións do sistema límbico para asentar recordos ligados a emocións. Algo que nos fixo sentir unha gran emoción merece ser recordado e o cerebro destinará valiosos recursos para afianzar esa información.
Ao longo das últimas décadas, numerosos investigadores e equipos como os de Stefan Koelch, Johnsen, Betés de Toro, Tam, Miu, Pereira ou Omar entre outros (ii), tentaron arroxar evidencia sobre o uso da música en contexto terapéutico. A investigación exhaustiva e a publicación de datos significativos seguen sendo tarefas pendentes para avanzar neste campo. Non obstante, empezamos a comprender que as rexións cerebrais que activa a música non están tan afectadas como outras na enfermidade de Alzheimer, polo que os estudos animan a traballar con estímulos musicais nesta enfermidade. Con todo, non todo vale, hai que entender que a música é unha ferramenta terapéutica útil para moitos, pero con excepcións. Para poder comunicarse con emocións, a persoa debe estar receptiva a iso e, sobre todo, ter claros os obxectivos terapéuticos.
Pedro Santamaría Gargamala
Psicólogo en AFAGA
i O nome foi modificado para preservar a intimidade da persoa
ii Para saber máis:
Betés de Toro, M. (2000). Fundamentos de la Musicoterapia. Madrid: Ediciones Morata.
Johnsen, E.L., Tranel, D., Lutgendorf, S. y Adolphs, R. (2009). A Neuroanatomical Dissociation for Emotion Induced by Music. Int J Psychophysiol, 72(1), 24-33.
Miu, A.C. y Rodica Baltes, F. (2012). Empathy Manipultaion Impacts Music-Induced Emotions: A Psychophysiological Study on Opera. Plosone,7(1).
Omar, R., Henley, S.M.D., Bartlett, J.W., Hailstone, J.C., Gordon, E., Sauter, D.A., Frost, C., Scout, S.K. y Warren, J.D. (2011). The structural neuroanatomy of music emotion recognition: Evidence from frontotemporal lobar degeneration. Neuroimage, 56(3), 1814-1821.
Pereira C.S., Teixeira J., Figueiredo P., Xavier J., Castro S.L., e cols. (2011). Music and Emotions in the Brain: Familiarity Matters. Plosone, 6(11).
Tam, W.W.S., Wong, L.Y.E. y Twinn, S.F. (2008). Effect of music on procedure time and sedation during colonoscopy. World Journal of Gastroenterology. 14(34). 5336-5343.
